1. Terwijl de tot dusver besproken gedichten voornamelijk gevoelens verbeelden, bestaan er ook verzen waarin het vooral te doen is om de verbeelding van gebeurtenissen. De eerste, "belijdende", literatuur noemt men lyriek, en de tweede, "vertellende", literatuur heet epiek. Het beroemdste epische gedicht uit de periode der tachtigers is het in 1889 verschenen boek Mei, van Herman Gorter (1864-I927), waaruit dit korte fragment typerend is voor Gorters vreugde om het leven en om de rijkdom van de natuur.
2. Welk betekenisverschil is er tussen achter(r.5) en Daarachter(r.10)?
3. Bij welk werkwoord en welk onderwerp hoort de bijwoordelijke bepaling in het tweede deel van r.9?
4. Verduidelijk r.14 door vast te stellen op welke tevoren genoemde bijzonderheden 't stuiven en de bloemen betrekking hebben.
5. Verklaar de betekenis van de woorden trein (r.23) en gebit (r.26).
6. Zoals wij later nog zullen zien, bestaan er gedichten waarin het muzikale element van de taal cen zeer grote rol speelt. Door de klank van zijn vers schijnt de dichter dan een effect te bereiken dat herinnert aan de muziek. Tegenover dergelijke "muzikale" gedichten kan men soms de verzen plaatsen die meer verwantschap vertonen met de beeldende kunsten, en waarvan de stijl daarom wel "plastisch" wordt genoemd. Onder plastiek verstaat men dan de beeldende kracht van de taal: het vermogen van de dichter om door middel van woorden een innerelijke voorstelling bij zijn lezers op te roepen. Van deze taalplastiek geeft het fragment van Gorter een aardig voorbeeld: hij schildert a.h.w. een bewegend prentje-in-woorden! Schrijf nauwkeurig op wat de lezer achtereenvolgens van de voorbijtrekkende stoet te zien (en te horen!) krijgt.
7. Bij de bespreking van het gedicht van Willem Kloos hebben we gezien dat niet alle sterkere accenten of "heffingen" van het metrum beantwoorden aan een extra klemtoon volgens het ritme (het woord gekleurde in r. 5!). Het metrum schijnt slechts een schema, dat echter in vele gevallen wordt ervaren als een blijvende aanwezigheid "op de achtergrond". Daaraan is de verrassende werking te danken van de antimetrie. We spreken daarvan als een bepaalde klank in de ritmische gang van het vers extra klemtoon krijgt, terwijl diezelfde klank volgens het metrische schema juist weinig accent zou moeten hebben. Omdat de lezer zich nu eenmaal op de regelmatige herhaling van het metrum heeft ingesteld, hoort hij de betreffende klank als een "afwijking", die een reeds dreigende eentonigheid voorkomt. Hoe zinrijk deze afwijking of antimetrie kan zijn, blijkt bij nadere beschouwing van het laatste terzet van Willem Kloos. De woorden zó (r.13), altijd (r.14) en niet (r.14) worden, tegen de regelmaat van het metrische schema in, zeer duidelijk geaccentueerd in de ritmische gang van het vers. Dit komt volledig overeen met de nadrukkelijke betekenis die zij hebben als herhaling of ontkenning. Wijs nu zelf een voorbeeld aan van deze nadrukkelijke werking der antimetrie in het zojuist gelezen fragment van Gorter, en leg uit dat de antimetrie een voorbeeld is van spanning tussen verssystematiek en verspraktijk, d.w.z. het bijzondere effect dat ontstaat, wanneer een regelmatig gebouwd gedicht plotseling een afwijking vertoont ten opzichte van het tevoren gevolgd (theoretische) rijm- of metrumschema.
8. In de gedichten die we tot nu toe leerden kennen, valt het einde van de versregels doorgaans samen met een natuurlijke pauze in de zin. Het gevolg daarvan is dat we ons onbewust op de regelmatig terugkerende rust aan het einde van de regels gaan instellen. Evenals het metrum, is de door een zinspauze afgesloten versregel dan een "aanwezigheid op de achtergrond" geworden. En zoals wij de verbreking van de metrische regelmaat als een verrassing ervaren die een dreigende eentonigheid voorkomt (de antimetrie!), zo veroorzaakt ook het ontbreken van de ritmische rust aan het regeleinde een door ons als een spanningsverschijnsel ondervonden effect (een "conflict" tussen syntaxis en verssystematiek!). De hier bedoelde "afwijking" noemt men enjambement: d.i. het doorlopen van de zin aan het slot van een versregel. De gevolgen van dit verschijnsel kunnen van verschillende aard zijn. Doordat woorden die syntactisch nauw bijeenhoren van elkaar worden gescheiden, treedt een bepaalde spanning op: gedurende een fractie van een seconde "mist" men de noodzakelijke aanvulling die normaliter onmiddellijk zou volgen en die nu door dat "uitstel" op een eigenaardige wijze wordt benadrukt. Zo eindigt r.5 bij Gorter op een gezegde, terwijl de noodzakelijke aanvulling d.m.v. het onderwerp nog moet komen in r.6; in r.15 is het juist andersom, en het slot van r.8 maakt ons weer "nieuwsgierig" naar de erbij behorende bepaling die pas in r.9 staat.
   Ga dit alles nauwkeurig na en bespreek ook de andere enjambementen.
9. De verrassende werking van het enjambement geldt zowel m.b.t. het ritme (het ontbreken van de verwachte pauze) als het rijm. Het eindrijm doet niet alleen dienst als muzikaal element, maar is ook middel om de samenstellende regels van een gedicht op bevredigende wijze af te sluiten en ze onderling te verbinden. In regelmatig rijmende verzen voert de klankherhaling ons van regel naar regel. Als we het rijmschema eenmaal opgemerkt hebben, "wachten" we a.h.w. op het volgende rijmwoord en pas wanneer dat geklonken heeft, voelen we ons "bevredigd" in het besef dat de versregel is afgesloten. Ook het rijm kan dus een "aanwezigheid op de achtergrond" worden, wat weer het gevaar van eentonigheid meebrengt. De dichter kan deze eentonigheid voorkomen door het rijm enigszins te "verbergen". Dit lukt hem soms in combinatie met het enjambement: doordat de zinspauze achter het riimwoord ontbreekt, krijgt de klankherhaling minder aandacht en wordt in sommige gevallen zelfs geheel "verdoezeld". Bespreek de rijmverdoezeling bij Gorter en maak duidelijk dat er weer sprake is van spanning tussen verssystematiek en verspraktijk.

	Een winteravondval

	Gouden stille kusten en de zee nog blauw,
	en de blijde vele golven, die er spelen,
	en die witte vlucht van vooglen - o, de vele
	meeuwen zwevend door de zuiverende kou,

5	zwermend als een bui, als een gevleugeld sneeuwen,
	en hun kreten af en aan over mijn hoofd;
	heb ik ooit wel in een ander lied geloofd
	hier op aard dan de verloren kreet der meeuwen?

	En zij zwenken en verdwijnen, en het is
10	nu weer stiller, en het gouden uur wordt later,
	en ik loop verloren verder langs het water
	van der eeuwen eenzame geheimenis.

	En de kust wordt grijzer, en de schemeringen
	komen nu, en ook de grote zee wordt grijs,
15	en de golven zingen - o, de vreemde wijs
	van die andre wereld, die de golven zingen-

	En zij zingen nader en mijn hart bevangt
	een onmetelijk vervreemden uit dit leven,
	en ik loop als in een bijna overzweven
20	naar dat rijk, waarheen ik altijd heb verlangd.

	Spiegelende ligt het uit de zee verschenen
	ver en in het westen en den dood voorbij -
	die daar leven zingen, en zij roepen mij,
	maar de zee, zij zingt en glinstert om hen henen.

25	Eeuwig eiland - o, der zaligen domein,
	waarheen onder zeilen hunner laatste dromen
	slechts de stervende vervoerden overkomen-
	waar de mensen eenzamer en schoner zijn.

	En ik weet niet, is het heimwee of verlangen,
30	een herinnering of al een voorgevoel?
	Houdt het leven met een ongeweten doel
	mij, bevlogene, hier hunkerend gevangen?

	Maar waarom dan die herinnering, waarom
	geen geheel onterven en een niet meer weten?
35	Wat kan ik hier doen? Als ik niet kan vergeten
	waar ik eenmaal leefde ga ik dolend om,

	om, zonder een dak, zonder een doel, geboren
	aan de droeve zijde van den vreemden dood,
	en ik werp mij uit der mensen oude nood
4o	altijd weer in  mijnen  droom  terugverloren...

	Toen ... een antwoord toch? ... neen, een voorbijgaand mens
	en zijn vluchtig avondgrocten langs mij henen;
	'k zag hem na tot hij in donker was verdwenen,
	toch misschien zijn broeder aan der wereld grens?

	't Was een visser uit het oude dorp, daarginter
45	waar de duinen lager,worden, en hij ging
	bukkend onder wrakhout door de schemering,
	denkend aan de lange noden van den winter.

	En ik ga hem na, maar langzamer dan hij,
50	bukkend onder leed, dat ik had moeten lijden-
	o, verzuimde smart - o, wroeging, waar de tijden
	nu geen redding meer uit geven, en de zee

	zingt, maar lokt niet meer, en ik blijf aangcwezen
	op dit klein bestek van weedom en berouw,
55	en de winteravond valt, en door de kou
	wankel ik - en toch, ik voel, er is genezen

	in rampzaligheid, en, huiverend, weet ik weer
	hoe het heimwee, dat deze aarde houdt bevlogen,
	mij - waarom dan ook - het zingende vermogen
60	schonk, en verder valt er niet te vragen, en ik keer

	tot het oud gehucht, dat daar ligt weggedoken,
	minder eenzaam toch, en zie, daar op het duin
	in de lage herberg waar de vissers zijn
	wordt de lamp nu voor den avond opgestoken.


	ROLAND-HOLST, A. (1888-19..)
	

	De schepen

	Ik hoor vanavond verre schepen fluiten
	En, even hopend, schoon ik niets meer wacht,
	Druk ik mijn hoofd tegen de kille ruiten
	En zie de haven in den blauwen nacht.

5	Vertrouwd geluid, ik hoorde u reeds als kind,
	Soms midden in den nacht, maar meestal tegen
	Den avond bij het opgaan van den wind,
	Als moeder zei: "wij krijgen zeker regen!"

	Toen dacht ik reeds aan dezen die vertrekken
10	Ver van het huis en het misprezen land,
	De begenadigden, de zachte gekken
	Die immer zoeken naar een vaderland

	En in mijn dromen voer ik met hen mee.  
	Ofschoon geboren in een buurt der haven,
15	Bereikte ik nooit den oever van de zee,
	Last staan Tananarive of Tamatave.

	Het kind dat aan zijn lot nooit gans kon wennen,
	En door zijn droom nog voortleeft in den man,
	Weet nu dat een klein stukje heide en dennen
20	Alles bevat wat de aarde geven kan.

	Maar soms, al ben ik bitter en gehard
	Door 't leven, overstroomt een niet te stuiten
	Vloed van verlangens mijn onwillig hart
	Als in den nacht de verre schepen ruiten.


	NIJLEN, VAN, Jan (1884-1965)
	

	Aanvaarding

	Toen ik jong was, bestond ik in vormen
	Van het leven, dat komen zou:
	Een vervoerend de wereld doorstormen,
	Een lied en een eindlijke vrouw.

5	Het is bij dromen gebleven;
	Ik heb, wat een ander ontsteelt
	Aan het immer weerbarstige leven,
	Slechts als mogelijkheden verbeeld.

	Want ik wist door een keuze verloren
10	Ieder ander verlokkend bestaan.
	Ik heb dan ook niets verkoren,
	Maar het leven is voortgegaan.

	En het eind, dat ik wilde ontvluchten,
	Is den aanvang gelijk, dien het had:
15	Onder Hollandse regenluchten,
	In een kleine Hollandse stad.

	Ingelijfd bij de bedaarden
	Wordt het hart, dat geen tegenstand bood. 
	Men begint met het leven te aanvaarden
20	En eindlijk aanvaardt men den dood.


	BLOEM, J.C. (1887-1966)